باشگاه تاب آوری (Resilience Club): صبح روز ۳۰ دی ماه ۱۳۹۵، تهران شاهد حادثه‌ای بود که در کنار غم از دست دادن آتش‌نشانان فداکاری که برای امدادرسانی به داخل ساختمان قدیمی پلاسکو رفته بودند و فروشندگانی که سرمایه و زندگی خود را نابود شده می‌دیدند، معضل بزرگتری را برای مردم و مسئولان یادآور شد و آن تعدد ساختمان‌هایی با شرایط مشابه این سازه در تهران و شهرهای بزرگ و کوچک ایران بود. سازه‌هایی که با وجود قدمت بالا، با بی‌توجهی مردم و مسئولان منتظر سرنوشتی مشابه ساختمان پلاسکو هستند. شاید بزرگترین سؤالی که پس از این حادثه، در ذهن بسیاری از مردم و دولتمردان شکل گرفت، این بود که اگر به جای آتش‌سوزی، آن هم تنها در یک ساختمان، زمین لرزه‌ای بزرگ که سال‌هاست در اضطراب رخداد آن به سر می‌بریم چه می‌کردیم؟
به گزارش مجله اینترنتی مددکاری اجتماعی ایران؛ همان طور که می‌دانیم، سال‌هاست از تدوین آیین‌نامه‌های ساختمانی و دستورالعمل‌های مقاوم‌سازی و بهسازی و ایمنی در سازه‌ها می‌گذرد، اما همچنان از الزامات قانونی و نظارت دقیق و کامل در جهت اجرایی کردن قطعی آنها خبری نیست. شهرداری‌ها مشغول فروش تراکم هستند و از این راه درآمد بی‌دردسری به‌دست می‌آورند، بساز و بفروش‌ها به ساخت و ساز بی‌رویه و بدون نظارت می‌پردازند و توجه خاصی در این زمینه‌ها از سوی هیچ ارگان و سازمان مرتبطی به صورت جدی صورت نمی‌گیرد و هر روز به سازه‌های ناایمن شهرها اضافه می‌شود.
توجیه این همه فعالیت مخرب برای شهرهای بزرگ، تنها برای اسکان افرادی است که به دلیل کمبود امکانات، درآمد و شغل مناسب و با هدف ایجاد شرایطی بهتر برای خود و خانواده‌شان به شهرهای بزرگ کوچ کرده‌اند. در این وضعیت، اگر تمامی مسائل و مشکلات اجتماعی متعددی که جمعیت ساکن در شهرهای بزرگ را درگیر کرده کنار بگذاریم، برنامه‌ای برای مواجهه با مخاطرات تهدید‌کننده در این شهرها نیز وجود ندارد. این درحالی است که شهری مانند تهران به‌عنوان پایتخت ایران با توجه به موقعیت آن از لحاظ سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی که باید تاب آورترین شهر از جنبه‌های مختلف باشد، با حادثه‌ای کوچک دچار مشکلی بزرگ خواهد شد. راستی چه باید کرد و تا کی منتظر ماند؟
چه اقدام‌های پیشگیرانه‌ای باید صورت گیرد؟ در نخستین گام می‌بایست برای رخداد سوانح طبیعی و غیرطبیعی احتمالی در کلانشهرهای مختلف، سناریوهای متعدد نوشته شود و شرایط مختلف برای رخداد چنین حوادثی مورد بررسی و توجه قرار گیرد تا در زمان بحران با مسائل پیش‌بینی نشده کمتری مواجه باشیم. همچنین ارزیابی وضعیت سازه‌ها از جنبه‌های مختلف برای تمامی مخاطرات تهدید‌کننده سازه‌های مهم، باید مدنظر قرار گیرد. این فرآیند با انتخاب گروه‌های متخصص و تهیه شناسنامه‌های ارزیابی برای هر سازه باید با بالاترین دقت ممکن به‌عنوان مبنا و اساس اقدام‌های پیشگیرانه عملی شود. شناسایی سازه‌ها و مناطق با خطر بالا بر اساس ارزیابی مربوطه و برنامه‌ریزی جهت تخریب (در صورت ضعف بالا) و مقاوم‌سازی و نوسازی (درصورت قابل ترمیم بودن با هزینه مناسب) در سازه‌های بررسی شده، لحاظ شود. ورود مراجع قانونی برای کنترل و نظارت بر ساخت و ساز، مقاوم‌سازی و نوسازی ساختمان‌های موردنظر و ایجاد مقررات الزام آور جهت اجرایی کردن دقیق قوانین و آیین نامه‌های بهسازی از دیگر راهکارهای مهم در این زمینه به شمار می‌رود. سامان‌دهی سیستم مدیریت بحران شهری و حرکت به سمت مدیریت یکپارچه شهری با هدف تاب‌آوری در این مناطق با هدف کاهش اثرات ناشی از بحران‌های تهدید‌کننده نیز از الزامات اجرایی طرح‌های مدیریتی به حساب می‌آیند. توجه خاص به ارائه بیمه نامه‌های تخصصی در بخش ساختمان براساس ارزیابی صورت گرفته برای آنها با توجه به مصوبه اخیر مجلس شورای اسلامی درخصوص بیمه سوانح طبیعی در مهرماه ۱۳۹۵ و تعیین حق بیمه واقعی بر اساس محاسبه دقیق میزان ریسک و استفاده از بیمه اتکایی برای جبران خسارت‌های احتمالی بالا پس از رخداد سوانح نیز اهمیتی حیاتی دارد.
همچنین تخصیص قسمتی از بودجه اختصاصی برای جبران خسارت‌های ناشی از سوانح طبیعی در بخش پیشگیری از سوانح با هدف کاهش اثرات رخداد سوانح طبیعی که از جمله این موارد می‌توان به ضد حریق کردن سازه‌ها، مقاوم‌سازی در برابر زمین‌لرزه و ارائه اقدام‌های کاهش‌دهنده اثرات ناشی از سیلاب‌های شهری در این مناطق اشاره کرد و مهم‌تر از آن تغییر رویکرد مواجهه با مخاطرات طبیعی از مدیریت شرایط اضطراری به سمت تاب‌آوری شهری در مواجهه با سوانح. پررنگ کردن نقش مردم در ایمن‌سازی شهر با هدف تاب‌آوری جامعه محور از سطح خانواده تا محله، منطقه و شهر با هدف مدیریتی کارآمد در توسعه ساختاری و فرهنگی جامعه نیز اهمیت بالایی دارد و همچنین ارائه برنامه‌های مدون و کاربردی در زمینه فرهنگ‌سازی در مواجهه با بحران‌های طبیعی و غیرطبیعی تهدید‌کننده در مناطق شهری با ارتقای سطح آگاهی مردم و مسئولان و در سطوح مختلف با تأکید بر راهکارهای پیشگیرانه و اختصاص شبکه‌های رسانه‌ای خاص برای القای تفکر زندگی در شهر ایمن و استفاده عملیاتی از مراکز موجود در مناطق شهری از جمله سراهای محله برای آموزش امداد و کمک‌های اولیه و دیگر ضروریات مورد نظر در مواجهه با سوانح تهدید‌کننده در مناطق شهری.
موارد یاد شده اقدام‌هایی است که برای ایجاد شهرهای ایمن از اولویت‌های اساسی به شمار می‌رود. هدف از ارائه و اجرایی کردن این موارد، ارائه اقدام‌های مؤثری است که از تبدیل حوادث کوچک به سوانح و فجایع بزرگ در آینده، پیشگیری شود. راهکارهایی که بسیاری از آنها بارها و بارها ارائه شده اما تا زمان حال برنامه مدون، عملی و قانونمندی را به دنبال نداشته است.
علی ساکت | عضو هیأت علمی پژوهشکده سوانح طبیعی
منبع: ایران
